Parafia Pniów

Ocalić od zapomnienia. Krzyże i kapliczki na terenie parafii Pniów.

Można je spotkać przy drogach, na rozstajach, w ogrodach, w poezji i prozie, w piosenkach i w obrazach, na piersi i na szyi a przede wszystkim w sercu. Mowa tu o kapliczkach i krzyżach, które ciągle spotykamy na swojej drodze. Już w zasadzie nikt się nie zastanawia nad ich historią i przeznaczeniem. One po prostu są. Dla większości społeczeństwa, a szczególnie dla młodego pokolenia tak spowszedniały, że nie zwraca się na nie większej uwagi chyba, że ....

... gdy nieszczęście przyjdzie, gdy cierpienie przytłoczy, gdy duma rozpiera z wręczonego krzyża, wtedy się dostrzega ...

Krzyż (etymologicznie z łac. crux) – znak, kształt lub przedmiot w postaci dwóch linii (lub wielu) przecinających się, na ogół pod kątem prostym (†).
Jest jednym z najstarszych symboli ludzkości znanym w większości starożytnych religii. Niemal w każdym zakątku ziemi odkryto przedmioty związane z tym znakiem. Zazwyczaj wiązano go z jakąś formą kultu sił przyrody (ogień, słońce, życie). Jest też używany jako element herbu.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC

Kapliczka – niewielka budowla kultowa, wznoszona przy drogach lub rozdrożach w celach wotywnych, dziękczynnych, obrzędowych itp., w najprostszej formie drewniana skrzynka z obrazem lub rzeźbą – świątkiem Jezusa, Matki Bożej lub świętego zawieszona na drzewie lub słupie. W formie rozbudowanej niewielka forma architektoniczna drewniana lub murowana, czasami mała kaplica.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kapliczka

Projekt edukacyjny uczniów Gimnazjum w Antoniowie 

Uczniowie klasy drugiej i trzeciej Publicznego Gimnazjum w Antoniowie, w związku z przypadającą w 2014 roku 550–tą rocznicą utworzenia parafii Pniów, podjęli się realizacji projektu edukacyjnego mającego na celu utrwalenie na fotografiach i zgromadzenie jak najwięcej informacji na temat krzyży i kapliczek znajdujących się na terenie parafii Pniów. Okazuje się, że jest ich kilkadziesiąt i na ich temat próżno szukać informacji. Tylko jedna kapliczka położona w Antoniowie znajduje się w Rejestrze Konserwatora Zabytków w Tarnobrzegu oraz ta sama kapliczka, kościół z murem i kapliczkami oraz najstarsza część cmentarza znajdują się w Gminnym Rejestrze Zabytków. O wielu już trudno znaleźć czy też usłyszeć informacji o ich historii. Świadkowie zapominają, odchodzą od nas, zacierają się ślady. Nawet stare formy i wygląd wielu krzyży i kapliczek zmieniają współcześni mieszkańcy wykonując remonty i renowacje. Kilka z nich zostało całkowicie przebudowane bez wiernego odtworzenia formy, kształtu, wyglądu.

W książce "Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce" Tadeusz Seweryn napisał:

... w polskich kapliczkach i krzyżach przydrożnych dostrzegamy wysokie wartości artystyczne uprawniające nas do twierdzenia, że żaden z narodów nie stworzył w tej dziedzinie nic piękniejszego, co by rozmaitością i urodą formy harmonizowało lepiej z otaczającą przyrodą. ...

Mamy świadomość, że te kapliczki i krzyże, które przetrwały do dzisiaj, tym bardziej są bezcenne i wymagają szczególnej troski. Również świadomi jesteśmy, że ogromna większość tych małych budowli architektury sakralnej na przestrzeni dziejów nierozerwalnie splatała się z naszą kulturą, stanowiąc swoiste pomniki dziejowe. Te tak często ciekawe formy małej architektury sakralnej niejednokrotnie można zaliczać do miana dzieł sztuki artystycznej. Fenomen kapliczki czy krzyża był zawsze wdzięcznym tematem badań i artystycznej kontemplacji dla: malarzy, poetów, muzyków, historyków sztuki, teologów, etnologów, etnografów, architektów i innych.
Zachwycamy się często artyzmem kapliczek, zapominając, że między innymi, te małe symbole kultu religijnego zawierają ogromną ilość informacji o czasach, ludziach, zdarzeniach zarówno w przeszłości jak teraźniejszości – mam na myśli kapliczki współczesne. Jesteśmy też świadkami smutnej prawdy, że wiele z tych unikalnych kapliczek dekapitalizuje się z braku opieki i właściwej konserwacji, po prostu nieubłaganie ginie z naszego krajobrazu.

Kapliczki i krzyże były obiektami neutralizującym wszelkie zło. Wznoszono je wszędzie tam, gdzie mogło się ono zagnieździć. Nie brakowało takich miejsc w polach, lasach, przy drogach. Z takiego właśnie pojmowania funkcji kapliczki wynikał powszechny zwyczaj wyrzucania w jej pobliżu wszelkiego zła. Tak więc na rozstajach i na granicach, właśnie przy kapliczkach czy krzyżach grzebano zwłoki samobójców, niechrzczonych dzieci, by nie kalały obszaru osady. Widmo pokutującej duszy, zjawiało się w miejscu śmierci czy też bliskich mu kątach, dusza niechrzczonego dziecka płakała prosząc o chrzest, przybierając nie rzadko postać błędnego ognika. (...)

Wzniesiono też krzyż na zbiorowej mogile ofiar zarazy, na grobach poległych w walce i na pobojowiskach. Zmarłych na zarazę chowano z dala od wsi w zbiorowej mogile, szybko, cicho i bez obrzędów, tak potrzebnych duszy do wiecznego spokoju. Gdy przeminęła klęska i życie zaczynało się toczyć zwyczajnym trybem rodziny zmarłych, mieszkańcy wsi, którzy ocaleli, wznosili na mogile kaplice lub krzyż. Rzadko je odwiedzano, unikając napiętnowanego zarazą miejsca. Istniało też przekonanie, że nawet przypadkowe naruszenie kapliczki czy grobu wywoła ponownie zarazę. Mówi się również, że mieszkańcy wsi wznieśli kapliczkę i krzyż na jej granicy, aby powstrzymać nadchodzącą zarazę.

Źródło: „Szlakiem przydrożnych krzyży i kapliczek” Agata Grzybek, PSP w Naramicach

Budowano również krzyże nie związane z sakrum, np. z okazji rocznicy historycznych – JW.

Okazuje się, że znając historię Polski, nie znamy historii najbliższego terenu. Mimo przechodzimy obok wielu świadków historii i tradycji. Dlatego też w tym opracowaniu autorzy pozwolili sobie na poszerzenie lektury o treści historyczne o diecezji, parafii, poszczególnych miejscowości obecnych i już nie istniejących jak również o krzyżach i kapliczkach. Wiele informacji tu zawartych graniczy z forma legendy, a nawet są legendą. Są również opisy z różnych źródeł, zgoła odmienne a dotyczące tego samego obiektu sakralnego. Nie wszystko należy traktować poważnie. Autorzy przytaczają wszystkie usłyszane wersje z podaniem źródła aby odbiorca miał możliwość zapoznać się z różnymi opisami. W niniejszej pracy zwrócono również uwagę na wpływ tej kultury i tradycji sakralnej na literaturę i sztukę, wskazując tym samym na bogactwo polskiej wsi.

Dawniej przy kapliczkach odbywały się modły, śpiewy pieśni maryjnych, odmawiane były litanie i różańce, odprawiane były Msze św., budowano ołtarze na Boże Ciało oraz święcono potrawy wielkanocne. Obecnie przy niektórych krzyżach i kapliczkach buduje się ołtarze na Boże Ciało i ksiądz święci pokarmy wielkanocne. Już nawet przechodnie i przejezdni nie zwracają uwagi na świętość tych miejsc. Trudno zobaczyć podróżnego lub wędrowca, który zatrzyma się na chwilę pod krzyżem czy kapliczką aby się pomodlić. Ba, nawet trudno zauważyć aby kobieta lub dziecko wykonało znak krzyża a mężczyzna uchylił czapkę mijając krzyż lub kapliczkę, jak to czyniono dawniej. Trzydzieści lat rozwoju cywilizacji i otwarcia na świat bardzo zmieniło tradycje i kulturę związaną z obrzędami związanymi z miejscami sakralnymi.

Tekst pochodzi z projektu edukacyjnego uczniów Gimnazjum w Antoniowie pod tytułem Ocalić od zapomnienia. Krzyże i kapliczki na terenie parafii Pniów.

Włodzimierz Mazoń, Kapliczka

Jeżeli tak wygląda chwila szczęśliwa
To czym ona różni się od widoku pejzażu górskich łąk i lasów
Kapliczki samotnej przycupniętej przy szlaku .
Jeżeli tak wygląda chwila szczęśliwa
To czym ona różni się od widoku strumienia pomykającego w kamieniach
Kapliczki samotnej przycupniętej przy szlaku .
Jeżeli tak wygląda chwila szczęśliwa
To nie ma różnicy by widzieć, słyszeć, zobaczyć to wszystko
Usiąść na chwilę przy kapliczce samotnej, przy szlaku.

http://www.goldenline.pl/forum/2414229/swiatki-kapliczki-przydrozne/

Czerwone Gitary, Biały krzyż – tekst piosenki

Gdy zapłonął nagle świat,
Bezdrożami szli
Przez śpiący las.
Równym rytmem młodych serc
Niespokojne dni
Odmierzał czas.

Gdzieś pozostał ognisk dym,
Dróg przebytych kurz,
Cień siwej mgły ...
Tylko w polu biały krzyż
Nie pamięta już,
Kto pod nim śpi ...

Jak myśl sprzed lat,
Jak wspomnień ślad
Wraca dziś
Pamięć o tych, których nie ma.

Żegnał ich wieczorny mrok,
Gdy ruszali w bój,
Gdy cichła pieśń.
Szli, by walczyć o twój dom
Wśród zielonych pól –
O nowy dzień.

Jak myśl sprzed lat,
Jak wspomnień ślad
Wraca dziś
Pamięć o tych, których nie ma.

Bo nie wszystkim pomógł los
Wrócić z leśnych dróg,
Gdy kwitły bzy.
W szczerym polu biały krzyż
Nie pamięta już,
Kto pod nim śpi ...

• Autor: Janusz Kondratowicz
• Kompozytor: Krzysztof Klenczon
• Wykonanie oryginalne: Czerwone Gitary
• Inne wykonania: Bracia Cugowscy, Irydion

http://teksty.org/czerwone-gitary,bialy-krzyz,tekst-piosenki

Mała Kapliczka

1. Szedłem smutny, opuszczony, w oczy moje dmuchał wiatr,
Całym życiem zniewolony, rozproszony przez świat
Gdy w odludnym polu byłem i uniosłem ciężki wzrok,
Gdzieś w oddali krzyż ujrzałem, skierowałem tam swój krok.

Ref. Mała kapliczka, kilka kwiatów i krzyż,
Me serce uniosła, nadzieję wróciła mi.
Bo ta mała kapliczka, kilka kwiatów i krzyż,
Rozbudziła we mnie miłość, ukazała drogę mi.

2. Wyciągnąłem moje ręce, w oczach moich czułem łzy,
Zrozumiałem Jego mękę, moje życie, jego trud.
Drżącą ręką naznaczyłem na mym czole krzyża znak.
W coś dogłębnie uwierzyłem i ujrzałem światła ślad:

3. Wstałem z klęczek, twarz uniosłem, rozejrzałem wkoło się,
Moje usta otworzyłem, powiedziałem: Kocham Cię.
I ruszyłem równym krokiem, naokoło huczał wiatr.
Obejrzałem się na moment i szeptałem tylko tak.

http://www.religijne.axt.pl/?a=u&i=750